Takiyüddin Raşid

 

Takiyüddin (1521 - 1585)

 Takiyüddin, 1521'de Şam'da dünyaya gelmiştir. VIII. Yüzyıla Suriye'ye yerleşmiş Eyyubi soyundan(İngilizce Wikipediaya göre  )  mensup olduğu  1567-1568 yıllarında Nablus'ta yazdığı Reyhanetü'r Ruh adlı eserin sonunda verdiği seceresinde açıkça belirtmektedir.

Takîyüddîn, döneminin en büyük astronom ve matematikçilerindendir. Özellikle Trigonometride birçok çalışması vardır, 16. yüzyılın ünlü astronomu Copernicus, sinüs fonksiyonunu kullanmamış, sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjanttan söz etmemiştir ama Takîyüddîn bunların tanımlarını vermiş, kanıtlamalarını yapmış ve cetvellerini hazırlamıştır. Takîyüddîn, trigonometrik fonksiyonların kesirlerini, ilk defa ondalık kesirlerle göstermiş ve birer derecelik fasılalarla 1 dereceden 90 dereceye kadar hesaplanmış sinüs ve tanjant tabloları hazırlayarak ne kadar büyük bir bilim adamı olduğunu kanıtlamıştır. Takîyüddîn trigonometrik hesaplamalarda cetveller ya da rub, yani "trigonometrik çeyreklik" denilen basit bir alet kullanmıştır.

    Sokullu Mehmed Paşa ve Hoca Sadettin Efendi'nin desteklerini alıp, zamanın sultanı III. Murat’a başvurarak bir rasathane (gözlemevi) kurmak için gerekli izni almıştır.Tophane sırtlarında yer alan İstanbul Rasathanesi 1575-1580 yılları arasında faaliyet göstermiştir. Buradan 1577 yılı ramazan ayında bir kuyruklu yıldızın gözlemlendiği, bu astrolojik olayın İstanbul'da çok ilgi çektiği bilinmektedir.

Şehinşahnâme'de yer alan bir minyatür, rasathane odasını göstermektedir. Rasathane odasında baş râsıt Takiyüddin ve diğer râsıtlar aletleri kullanırken görülmektedir. Bu minyatürde görülen yer küresinin Takiyüddin tarafından yapıldığı söylenebilir.

    Yer küresinde; Akdeniz'in boyunun aslından uzun oluşu, Brezilya'nın doğuya doğru çok fazla çıkıntı yaparak Afrika'ya yanaşması, Güney Kutbu'nun Ümit Burnu'na fazlaca yakınlığı dikkat çekicidir. Yine de yer küresinde yeni keşfedilen bölgelerin, Pirî Reis haritalarına göre aslına daha yakın çizildiği görülmektedir.

Haritacılığı destekleyen en önemli bilim dallarının astronomi ve matematik olduğu gerçeğinden hareket edildiğinde, Takiyüddin'in bu konulardaki üstün bilgisi nedeniyle, kürenin yapılışında fazla güçlük çekmediği kolayca söylenebilir.

Takiyüddin'in Rasathanesi (Dar-ü'r Rasad-ül Cedid), 1575 yılında Osmanlı bilgini Takiyüddin tarafından İstanbul'da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevidir.

1571 yılında Osmanlı Sarayı'na müneccimbaşı olarak atanan Takiyüddin'in padişah III. Murat'a, ünlü astronom Uluğ Bey'in Semerkant'da hazırlattığì "Zic-i İlhani" adlı astronomi gözlem ve hesaplarının eskidiğini belirten raporunu sunmasından sonra kurulmuştur.

1580 yılında devrin bozulan insan yapısı nedeniyle  sefere çıkmamış III.Murat'ın dünyayı ve alemi tanımazlığına  kurban edilerek kurduğu rasathane yıktırılmıştır. Yıkım kararında Kadızade Mehmet Şemseddin Efendinin bir dahlinin bulunmadığı Aydın Sayılı'nın ilgili makalesinde açıkça gösterilmiştir.

Malum olduğu üzere III.Murat dönemi Osmanlı'da ahlaki yozlaşmanın başladığı bir dönemdir. Ahlaki yozlaşmanın başladığı bir dönemde ilmi çalışmaların devamına  sürekli destek verilmesi zaten düşünülemez.

Wikipedianın İngilizce versiyonunda geçtiği üzere ahlaki yozlaşmadan dolayı Padişahın yanında onun değerinin arttığını gören diğer ulema tarafından padişaha dinden çıktığı söylenerek iş bilmez III.Murata rasathane yıktırılmıştır.Ayrıca  Sadrazam Sinan Paşa da ayrıca onu kıskanıyordu. Onun padişahın emrini dinlemeyip Suriye'ye gittiğini padişaha söyleyerek onu kışkırtmıştır. Mesele tamamen politik kısır çekişmeden ibaretti.

İngilizce ve Türkçe wikipediadan ve eski tarihi bilgilerimden yararlandım.